Kijkje in de knelpunten - Circulariteit zet de economie in voor mens en natuur

In het Rijksbrede programma circulaire economie 'Nederland circulair in 2050' worden daarbij een aantal prioriteiten benoemd, zoals biomassa als grondstof, terugdringen van het gebruik van kunststoffen, en duurzaamheidskansen in de maakindustrie en de bouw en rond consumptiegoederen. 

"Het is belangrijk om in het oog te houden dat circulariteit een middel is, en niet een doel op zich", zegt Lucas Lemmens, business development manager bij Invest-NL. "Het doel is dat we komen te leven in een wereld die ecologisch en sociaal in balans is. Het gaat in essentie dus om eerlijke verdeling van de welvaart, om schone lucht en schoon water, om functionerende, gezonde biodiversiteit. Zodat ook toekomstige generaties en het overige leven op aarde hier een thuis kunnen hebben."

"Er is een mismatch ontstaan tussen wat het financiële systeem als waardevol bestempelt en wat de samenleving waardevol vindt", zegt Maud Hartstra, eveneens business development manager bij Invest-NL. 

"Wat mensen belangrijk vinden is contact met elkaar, gezond zijn, goed in je vel zitten; welzijn! Maar in het economische en financiële systeem gaat het bijna uitsluitend over rendement, winst en efficiency. Economische groei en financiële belangen gaan vaak ten koste gaan van maatschappelijke en ecologische waarden. Dus is in de economie een herwaardering nodig van wat echt belangrijk is. Zodat de economie een middel wordt om die waarden en een leefbare planeet te bevorderen, in plaats van te bedreigen. Circulariteit helpt daarbij."

Financieringsgat

Daarnaast lopen circulair opererende bedrijven er tegenaan dat financieringsinstrumenten niet goed op elkaar aansluiten. ‘In de ideefase of de research en development fase zijn er vaak nog wel subsidiepotjes beschikbaar, want de overheid wil dit soort bedrijven stimuleren’, zegt Lucas. ‘Maar wanneer je als een “echt” bedrijf moet gaan draaien, val je in het eerste financieringsgat. Dan ben je vaak aangewezen op venture capitalists of zogenaamde business angels, die hoogstens enkele tonnen willen investeren. Wil je daarna opschalen, dan heb je het al snel over miljoenen en val je in het volgende financieringsgat, dat ook wel de valley of death wordt genoemd.’ 

Er zijn ook nog niet-financiële knelpunten, zoals het vinden van geschikte testlocaties, of zaken als netaansluitingen en vergunningen.

Lucas: "Als je een product wilt maken uit een reststroom die in de regelgeving als afval te boek staat, dan moet je een gigantisch vergunningstraject in." Ook binnen de accountancy zijn er nog veel vragen rondom circulariteit, zoals bij het bepalen van de restwaarde van producten. Waar in een lineaire economie producten worden afgeschreven tot ‘economisch waardeloos’, behouden producten in een circulaire economie hun waarde, en kan er soms zelfs waarde worden toegevoegd. 

Al met al is het voor de betrokken partijen nog vaak complex om te werken vanuit een ketenperspectief. Maud: "Het gaat erom dat je je niet alleen op je eigen bedrijf richt, maar ook op wat er voor en na jouw bedrijf gebeurt met grondstoffen en producten. Hoe houd je producten zo lang mogelijk in gebruik, hoe krijg je daarna de materialen weer terug. Daarom is transparantie in de keten, samenwerking en langetermijndenken in een circulaire economie heel belangrijk". Uiteindelijk gaat het erom dat elke circulaire ondernemer scherp krijgt wat zijn of haar positie is in de keten, in het ‘ecosysteem’. "En niet alleen de circulaire ondernemer, maar ook de financiers  en beleidsmakers dragen verantwoordelijkheid om vanuit ketenperspectief te werken. Alleen zo kan circulariteit de norm worden."

Invest-NL is daarnaast voorzitter en programmamanager van Kopgroep Circulair Financieren. Dat is een uniek netwerk, opgericht op verzoek van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, waarbinnen partijen uit de financiële sector samenwerken om circulair financieren de norm te maken in 2030. Een belangrijk doel is bijvoorbeeld om het aantal financieringsinstrumenten voor circulaire ondernemers te verbreden. 

Uit deze Kopgroep is onder meer de Circular Risk Scorecard voortgekomen. ‘Banken kijken bij een kredietaanvraag altijd terug, naar de cijfers uit het verleden’, zegt Lucas. "Maar die hebben circulaire startups vaak niet. Bij zulke bedrijven moet je naar de toekomst kijken. De Circular Risk Scorecard is een alternatief risicomodel voor banken waarin ook wordt gekeken naar de meerwaarde van circulaire ondernemingen." Ook worden toekomstige omstandigheden meegewogen, zoals bijvoorbeeld aankomende wijzigingen in wet- en regelgeving die voordelig zijn voor circulaire ondernemers. Een ander project uit de Kopgroep is de circulaire gevel van het bedrijf Ciskin, die de TU Delft afneemt. De gevels worden niet gekocht, maar geleverd volgens het model van ‘product as a service’. Ciskin blijft na levering het onderhoud doen en de gevels kunnen op termijn weer worden gedemonteerd en hergebruikt. Normaal gaat een gevel zo’n dertig jaar mee, maar met dit model is dat al snel vijftig tot zestig jaar. Ciskin blijft zo betrokken bij en verantwoordelijk voor het product. "Dit vergt een andere manier van financieren: niet in één bedrijf voor één gevel, maar in de hele keten", zegt Lucas. "Het werkt alleen als er vertrouwen en transparantie in die keten is."

Partijen verbinden 

Een ander voorbeeld van dit ‘ketendenken’ is te vinden in een onderzoeksrapport van Invest-NL over de textielindustrie. ‘We hebben textielstromen in kaart gebracht en benoemen de barrières en kansen voor circulaire businessmodellen als repair en re-use’, zegt Maud. "Een barrière is bijvoorbeeld dat tweedehands kledingstukken onder hetzelfde btw-tarief vallen als nieuwe kleding en dat de grote merken nog niet veel gerecyclede materialen willen afnemen. We onderzoeken nu de mogelijkheden om financieringsproducten te ontwikkelen en meer samenwerking te stimuleren."

Samenwerking is essentieel, omdat er op zo veel verschillende gebieden verandering nodig is om de circulaire economie te realiseren. Daarom zijn terugkerende elementen in het werk van Business Development van Invest-NL het verbinden van partijen,  informatie verzamelen, ketens in kaart brengen en kennis delen. 

"Bij regelgeving die een obstakel vormt, met name rondom afval en wat je met reststromen mag doen, faciliteren we bijvoorbeeld overleg in een driehoek tussen bedrijven, overheden en investeerders", zegt Lucas.  

Daarnaast is Invest-NL in 2024 toegetreden tot de Joint Initiative Circular Economy (JICE), een uniek partnerschap van Europese promotiebanken die projecten financieren die de overgang naar een circulaire economie versnellen. Invest-NL nodigde vorig jaar alle JICE-leden uit om  best practices te delen en de koers van JICE te bepalen. "Veel ketens gaan over nationale grenzen heen, dus je hebt de Europese schaal van samenwerking en financieren hier echt in nodig", zegt Maud.