Rockstar of the international business community….?

Zo wordt Mariana Mazzucato ook wel genoemd. Omdat ze allerlei comfortabele waarheden overhoop gooit? Of omdat het al heel bijzonder is als er een vrouw met enige zwier opduikt tussen al die mannen in pakken?

Wij kregen er maandag 28 september een vleugje van mee toen we een webinar organiseerden met de Italiaans Amerikaanse Mazzucato, gevierd hoogleraar Innovation & Public Value in Londen. Drie kwartier was ze aan het woord, daarna gaf ze nog drie kwartier antwoord op vragen van de meer dan 400 geïnteresseerden die zich voor het webinar hadden ingeschreven. Vanuit Invest-NL, de Regionale Ontwikkelings Maatschappijen, de ministeries van Financiën en Economische Zaken en Klimaatbeleid plus nog een hele horde anderszins betrokkenen.

Oorspronkelijk zou ze bij ons langs komen maar ook dat plan ging in coronatijden natuurlijk op de helling. Maakte verder niet veel uit, ze was van begin tot eind boeiend. Ze is een goede verteller en ze had ook wat te vertellen. Centrale boodschap is steeds weer dat de publieke en private sector elkaar nodig hebben. En dat we een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor een betere wereld hebben. Dat de meest succesvolle private (althans dat lijken ze) innovaties niet tot stand zouden zijn gekomen zonder publieke investeringen. En dat de publieke sector daar ook niet te bescheiden bij moet zijn. Niet alleen maar langs komen als de markt faalt. Nee, veel eerder, als de markt nog op gang moet komen of zelfs gecreëerd moet worden.

En passant deelde ze daar ook een tikje uit aan Nederland. Het was haar opgevallen dat wij veel innovatiebeleid vormgeven door belastingstimuli maar uit haar onderzoek was gebleken dat landen die vooral aan publieke investeringen doen, het op innovatiegebied veel beter doen dan landen die alleen maar met tax incentives werken. Dus na het tikje kwam ook wel weer een schouderklopje, dat Wopke Wiebes fonds was echt goed nieuws volgens haar!

Het tweede tikje ging over het ‘vorige’ Nederlandse innovatiebeleid, het topsectorenbeleid. Zij ziet dat als een beleid waarbij vooral bestaande belangen worden beschermd en gesteund. Maar succesvol innovatiebeleid moet volgens haar missiegedreven zijn: stel een maatschappelijke opgave centraal en zoek daar de bedrijven bij die mee willen doen bij de oplossing. Zo doe je als overheid niet aan ‘picking winners’ maar aan ‘picking willing’ en wordt de innovatiekracht van bedrijven gebruikt om grote maatschappelijke problemen aan te pakken. Haar aanbeveling aan investeerders met publiek kapitaal, zoals Invest-NL, is dan ook om niet een bepaalde markt of technologie centraal te stellen maar een transitie en daar de innovatie aan te jagen. Precies zoals in de wet geschreven staat waar wij mee opgericht werden. En precies wat wij nu doen door de transitie naar een carbonneutrale en circulaire economie in ons werk centraal te stellen.

Het toeval (nou ja, niet helemaal..) wil dat ik ’s middags ook te gast was bij een seminar met de top van het Nederlandse bedrijfsleven (plus vele anderen) waar zij wederom te gast was. Nu ging het over de vraag of de crisis ook kansen bood, een thema waar zij ook graag over publiceert. En ook daar met een kristalhelder verhaal: niet dat het makkelijk is maar natuurlijk moet je juist nu, nu grote hoeveelheden publiek kapitaal de economie in gaan voor crisisbestrijding en economisch herstel, het momentum gebruiken om de economie duurzamer en inclusiever te maken.

Dat is op zich natuurlijk niet heel nieuw, daar wordt deze dagen veel over geschreven. Maar haar energie en enthousiasme en de manier waarop ze uit haar academisch werk weet te putten is aanstekelijk. En wat ook bijzonder was: al die toppers uit het bedrijfsleven waren het met haar eens.
Dat frappeerde me want tegelijkertijd zie je natuurlijk vaak tijdens een crisis dat juist de bestaande belangen beschermd worden (die lobbyen het hardst, dat zijn de mannen en vrouwen die hun baan dreigen te verliezen) en dat het heel moeilijk is om juist dan voor het nieuwe en onbekende te kiezen.

In de break-outs kwam die waarheid ook wel langzaam naar boven. Dat hoe juist de door Mazzucato aangeraden richting ook was, makkelijk was het niet. Hoe krijg je je Amerikaanse aandeelhouders mee? Hoe krijg je de kiezers mee? Durf je voor een Europese aanpak te kiezen? Hoe doorbreken we de polarisatie en leren we de consensus en het compromis weer waarderen?

Bijzonder vond ik om te horen dat de meeste bestuurders van ondernemingen die ik die middag sprak, uiteindelijk twee conclusies trokken. De eerste: de politiek moet visie tonen. Dat is een conclusie waar ik slecht tegen kan. Komt ongetwijfeld omdat ik als oud-politicus meteen in het defensief schiet maar ik ben er van overtuigd dat de meeste politici een visie hebben. Het punt is dat al die visies verschillen en dat niemand 76 zetels achter zijn visie krijgt. Het spel van compromissen sluiten dat zich dan afspeelt is vaak mistig en modderig, laat visies verpieteren en verwateren maar het heeft ook een naam: democratie. Dus misschien is het verwijt van visieloosheid aan de politiek iets te makkelijk.

De tweede conclusie stond me meer aan: de politiek kan dit niet alleen. Ook het bedrijfsleven moet zich uit spreken. Tegen polarisatie, voor Europa, voor duurzaamheid, tegen uitsluiting.

De rockstar zou geglimlacht hebben.

Wouter Bos
CEO Invest-NL